“Het is echt verschrikkelijk” zei ze, “ik hoor mezelf denken dat het niet goed genoeg is, dat ik harder moet werken, meer aandacht aan mijn kinderen moet geven, geen pepernoten mag eten, geen sportles mag overslaan en dat hangen op de bank slecht is.”

Ze werd er doodmoe van. Vertelde deze mooie dame mij in de kleedkamer van de sportschool. En dat het toch vreemd was dat ze continu die kritische ondertiteling had bij bijna alles wat ze deed. Terwijl ze toch succesvol was en ‘nearly perfect’ op papier. Waarom voelde het dan niet zo?

Havermout met ondertiteling

Ik ken die stem, het is een soort innerlijke commentator die bij voorkeur commentaar geeft op alles wat ik doe, hoe ik eruit zie, wat ik zeg, eet, etc. Hij (of zij) is te herkennen aan het feit dat hij altijd wat te zeiken heeft en een meester is in het geven van kritiek. Toen ik rond de 20 jaar was dacht ik dat die stem een soort externe, irritante ‘draak’ was die mij continu zat te observeren. Ik was me zo hyperbewust van mezelf, dat ik mijn spontaniteit deels verloor. Want gek doen, eigengereid zijn en je eigen gang gaan, daar is de criticus meestal niet zo’n fan van. En wat ook fascinerend is: hij zit op de eerste rij bij alles wat je leert, elk boek dat je leest en elke cursus die je volgt. Hij is erg slim! Ik leerde bijvoorbeeld heel veel over goede voeding en vervolgens ging deze innerlijke commentator het tot zijn taak verheffen om ondertiteling te verschaffen bij alles wat ik at: “Je weet toch hoe het moet? Waarom doe je dit dan?!”

Radio gekkenwerk

Deze commentator is je innerlijke criticus. Het is een soort radiozender die al sinds we klein waren voortdurend verslag uitbrengt over alles wat er mis is met ons. Wat beter kan en wat we nog moeten bijslijpen aan onszelf. Hal en Sidra Stone noemen deze zender ‘Radio Gekkenwerk’ in hun boek ‘De Innerlijke Criticus ontmaskerd’. Want aangezien hij al jaren uitzendt, hoort niemand hem meer. Het is een soort achtergrondmuziek, die altijd aanstaat. We zijn er aan gewend.

Beste vrienden met faalangst en perfectionisme

Wil je graag alles perfect doen en is falen geen optie, dan heeft de criticus vrij spel. Hij heeft zichzelf namelijk de taak gegeven jou te behoeden voor falen, met de daarbij gevreesde sociale afgang. Hij is vroeg in ons leven geboren met de bedoeling bescherming en veiligheid te geven. De criticus is doodsbang voor afwijzing en zal er alles aan doen om ervoor te zorgen dat jij wordt geaccepteerd en erbij hoort. Hij wil dat je slaagt en succes hebt, liefde krijgt en waardering. Hij is ontstaan om je kwetsbaarheid te beschermen, door je aan te passen aan je omgeving en te voldoen aan de eisen die deze stelt. Wat die eisen ook zijn.

Wat staat er bijvoorbeeld op de agenda van jouw innerlijke criticus?

• Wat vindt je criticus van je eetgewoonten? Wat moet volgens hem beter of anders?

• Met wie vergelijkt je criticus jou? Wie is mooier, slimmer, succesvoller, gedisciplineerder? Wie is verder dan jij in wat dan ook?

• Op welke terreinen ben je voor verbetering vatbaar? Waar zou je beter je best voor moeten doen?

Voer voor een criticusaanval

Wanneer je je innerlijke criticus klakkeloos gelooft, kom je in de problemen. Wanneer hij je in de gaten houdt bij alles wat je doet, voel je je steeds onbehaaglijker en wordt je bang om fouten te maken. Wat de criticus in volle glorie oproept is onder andere kritiek van anderen, vooral van mensen die we hoog hebben zitten of ons dierbaar zijn. Kritiek kan ons onzeker maken, we zijn bang de waardering of liefde van de ander te verliezen. Als reactie op de onzekerheid komt de criticus als een ware superheld in actie: hij zal ons behoeden voor kritiek! Helaas door onszelf te bekritiseren.

Ook in het middelpunt van de belangstelling staan kan een hevige criticusaanval veroorzaken. Als we iets van onszelf tonen aan de wereld, onze kop boven het maaiveld uitsteken, dan vinden mensen daar wat van. We worden beoordeeld. En je beoordeeld of bekeken voelen maakt kwetsbaar en daar is de criticus dol op.

Van de regen in de drup

De innerlijke criticus lijkt je dus te helpen, maar het is schijn. Hij ondermijnt je zelfvertrouwen, vergalt je humeur en verpest je leuke outfit. Hij zorgt ervoor dat je onder het maaiveld blijft zitten. Hij wordt geregeerd door angst. De angst voor afwijzing. Je kan hem herkennen als de innerlijke commentator wanneer je bijvoorbeeld een presentatie geeft: “Je had die jurk niet aan moeten doen, je lijkt een beetje dik en het staat niet professioneel. En zag je die afwezige blik bij een paar klanten? Je verhaal was niet boeiend genoeg. Je moet je echt beter voorbereiden”. De criticus laat geen kans verloren gaan om jou terecht te wijzen, af te kraken of op je plek te zetten.

Criticus met obesitas

Maar hoezeer je ook gewend bent aan radio gekkenwerk op de achtergrond: je bent niet je innerlijke criticus! Jezelf loskoppelen van de criticus en hem van een afstandje bekijken en beluisteren is de eerste stap in het loskomen van het negatieve effect van de criticus. Eigenlijk is hij oud nieuws: soms letterlijk een echo van de stemmen van je geschiedenis; je ouders/opvoeders. Als je nu denkt: “Ik moet echt wat gaan doen aan die innerlijke criticus”, dan is het oppassen geblazen! Zoeken naar wat er mis met je is en daar vervolgens aan werken is een feestmaal voor de criticus.

Stone zegt hierover: “Bij veel therapieën en vormen van groeiwerk ligt de nadruk te sterk op wat er verkeerd is aan mensen, om vervolgens aan ze te gaan sleutelen. Deze grondhouding is een van de voornaamste redenen dat mensen die veel aan persoonlijke groei hebben gedaan, daar een criticus aan kunnen overhouden die drieduizend pond weegt.”

De innerlijke criticus is namelijk dol op mensen die willen werken aan zichzelf.

Ga bewust luisteren

Wat doe je dan wel? Een eerste stap is de criticus als een stem te zien, als een afzonderlijke subpersoonlijkheid van jezelf. Jij bent het dus niet zelf. Door hem te zien als een radiozender kan je er bewust naar gaan luisteren. Wat vertelt hij eigenlijk allemaal? Hierdoor kan je onderzoekend en met enige objectiviteit naar zijn continue stroom van verhalen luisteren en je afvragen: klopt dit wel? Wat vind ik er eigenlijk zelf van? Wat wil ik? En in plaats van hem weg te willen hebben, kan je hem uitnodigen om hem beter te leren kennen. Hij weet namelijk heel veel over jou! Je diepste geheimen, waar je je voor schaamt, waar je bang voor bent en wat je liever verborgen houdt

Vrienden worden met je criticus

Je kan in gesprek gaan met je criticus en hem vragen waar hij zo bang voor is. In feite zendt de criticus een alarmsignaal uit. Vraag hem eens waartegen hij je zo graag wil beschermen. Waar is hij bang voor? Praat met mededogen met je criticus, zoals je met een bang kind zou praten. Stel hem gerust, bedankt hem voor zijn inspanningen en zorgen en vertel hem vervolgens dat je het nu zelf heel goed kunt oplossen. Ga op onderzoek uit naar je eigen schaduwkanten en stel vragen bij je eigen schaamte. En als je bang bent, doe het toch! Toon lef, laat jezelf zien in al je mooie en juist ook minder mooie kanten. Zo vergroot je je eigen autonomie en verliest de criticus aan gewicht en invloed.

Want succes is geen keuze die je kan afdwingen met doorzettingsvermogen en zelfbeheersing. Met een stevige criticus duurt een gevoel van succes nooit lang, het kan immers altijd beter. Succes is pas succes wanneer je je ook succesvol kunt voelen. En gek genoeg gaat dat beter wanneer je hand in hand staat met je criticus, en je bewust bent van het feit dat achter zijn kritiek kwetsbaarheid, angst en onzekerheid verborgen gaat over de manier waarop wij ons staande houden in de wereld.